Mục tiêu phát triển bền vững số 3 tập trung vào việc đảm bảo cuộc sống khỏe mạnh và thúc đẩy hạnh phúc cho mọi người ở mọi lứa tuổi. Mục tiêu này cần phải ước tính tỷ lệ tử vong theo độ tuổi cụ thể để đo lường, nhưng hiện nay đang thiếu số liệu ước tính tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành. Điều này càng trở nên cấp bách hơn khi mức sinh giảm dẫn đến tỷ lệ người trưởng thành trong dân số ngày càng tăng. Trong bốn thập kỷ qua, tỷ lệ dân số dưới 15 tuổi ở châu Á đã giảm, song song với sự gia tăng dân số trưởng thành (Hình 1). Điều này cũng được thể hiện rõ ở Thái Bình Dương, châu Mỹ Latinh và vùng Caribe.
Theo UNICEF , tỷ lệ tử vong ở độ tuổi trẻ đã giảm, với tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn cầu giảm từ 93 ca tử vong trên 1.000 ca sinh vào năm 1990 xuống còn 37 ca vào năm 2023. Tỷ lệ tử vong ở trẻ em giảm cùng với tỷ lệ người lớn trong dân số cao hơn có nghĩa là tỷ lệ tử vong ở độ tuổi lớn hơn tương ứng cao hơn. Do tỷ lệ tử vong và khả năng sinh sản ở trẻ em đều tiếp tục giảm, điều quan trọng là phải tập trung chú ý vào việc ngăn ngừa tình trạng tử vong sớm ở người trưởng thành nhằm tạo điều kiện cho các xã hội già hóa khỏe mạnh.
Hơn nữa, sự đa dạng và bất bình đẳng trong mô hình tử vong ở người trưởng thành thường xuyên, với một nghiên cứu cho thấy những bất bình đẳng này lớn hơn ở các nước giàu hơn so với các nước nghèo. Để không ai bị bỏ lại phía sau và giải quyết những bất bình đẳng này, cần có ước tính tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành một cách phổ quát và toàn diện, cũng như khả năng phân chia theo khu vực địa lý, giới tính, độ tuổi, nguyên nhân tử vong và tình trạng kinh tế xã hội.
Hình 1: Tỷ lệ dân số theo nhóm tuổi ở một số vùng được lựa chọn. (Nguồn dữ liệu: Triển vọng Dân số Thế giới 2022.
Lưu ý: Xu hướng bên phải các đường đứt nét dọc là các dự báo.)
Hệ thống đăng ký dân sự và thống kê quan trọng (CRVS) có thể cung cấp dữ liệu chất lượng cao về tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành khi chúng toàn diện và đầy đủ. Tuy nhiên, nhiều hệ thống chưa hoàn thiện, đặc biệt là liên quan đến tử vong. Ví dụ, người dân nông thôn ít có khả năng được đăng ký tử vong hơn. Trong khi 2/5 các quốc gia ở Châu Á và Thái Bình Dương có tỷ lệ đăng ký tử vong gần như hoàn chỉnh, trên 90% (mặc dù con số này không bao gồm Trung Quốc và Indonesia), điều quan trọng cần nhớ là những trường hợp tử vong chưa được đăng ký còn lại có thể nằm trong số những nhóm dân cư dễ bị tổn thương và bị thiệt thòi nhất.
Ngay cả những hệ thống đăng ký tử vong cũng có thể bị quá tải trong các cuộc khủng hoảng, khi nhu cầu về dữ liệu đáng tin cậy là cấp thiết nhất. Đại dịch COVID-19 cho thấy sự căng thẳng đối với các hệ thống CRVS, cần phải đưa ra ước tính tỷ lệ tử vong trong khi phải đối mặt với áp lực cấp bách. Ước tính kịp thời và chính xác về tỷ lệ tử vong đặc biệt quan trọng trong các cú sốc, chẳng hạn như xung đột hoặc đại dịch, để đảm bảo các phản ứng phù hợp và nhanh chóng.
Ở những quốc gia có hệ thống CRVS chưa hoàn thiện, việc nắm bắt tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành, đặc biệt là các ước tính chi tiết gần đây hoặc chi tiết hơn, sẽ phức tạp hơn. Để lấp đầy khoảng trống dữ liệu này, dữ liệu được mô hình hóa thường được sử dụng. Ở những quốc gia có dữ liệu về tỷ lệ tử vong từ các cuộc điều tra dân số hoặc khảo sát, các mô hình có thể tính toán các khoảng thời gian còn thiếu, thường dựa trên một số giả định về xu hướng. Không có dữ liệu quốc gia, ước tính từ các quốc gia láng giềng được sử dụng để lập mô hình tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành, tính trung bình cho sự đa dạng trong khu vực. Mặc dù dữ liệu mô hình hóa giúp xác định xu hướng tử vong ổn định, nhưng các mô hình gặp khó khăn trong việc phản ánh các yếu tố cụ thể của từng quốc gia (như dòng người tị nạn lớn), sự thay đổi đột ngột về số ca tử vong sớm (như Covid-19) hoặc các biến thể trong một quốc gia.
Ước tính thực nghiệm về tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành ở các quốc gia có CRVS không đầy đủ chủ yếu dựa trên dữ liệu điều tra và tổng điều tra, thường hỏi về tình trạng sống sót của người thân của người trả lời, như anh chị em ruột hoặc thành viên trong gia đình. Điều này hạn chế những gì chúng ta có thể tìm hiểu về sự bất bình đẳng trong các quốc gia vì chúng hiếm khi bao gồm các câu hỏi bổ sung về đặc điểm của người đã khuất, chẳng hạn như tình trạng kinh tế xã hội. Hơn nữa, các câu hỏi trong khảo sát và tổng điều tra thường sử dụng phạm vi quan sát rộng, dẫn đến dữ liệu lỗi thời và có thể không đáng tin cậy do người trả lời khó nhớ lại các sự kiện. Các cuộc điều tra và tổng điều tra nhìn chung cũng không nắm bắt được nguyên nhân tử vong, mặc dù một số có thể bao gồm các câu hỏi để xác định tỷ lệ tử vong bà mẹ hoặc tử vong do bạo lực/do tai nạn. Để bù đắp cho khoảng trống này, các biện pháp bổ sung như khám nghiệm tử thi bằng lời nói được sử dụng để ước tính tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành theo nguyên nhân.
Các quốc gia ở Châu Á và Thái Bình Dương đang tăng cường đăng ký khai tử như một phần trong cam kết của họ theo Khung hành động khu vực về CRVS ở Châu Á và Thái Bình Dương và Thập kỷ CRVS Châu Á-Thái Bình Dương . Tuy nhiên, điều này đòi hỏi thời gian và sự đầu tư đáng kể. Trong khi xây dựng hệ thống CRVS linh hoạt và nhấn mạnh vào việc đăng ký khai tử, tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành cần được đo lường bằng các phương tiện khác để đáp ứng nhu cầu trước mắt. Do đó, cần có những cách tiếp cận sáng tạo như hỏi người trả lời về tình trạng tồn tại của các thành viên trong mạng xã hội hoặc của cha mẹ họ hoặc khảo sát trên điện thoại di động.
Để đạt được mục tiêu đó, Liên Hợp Quốc và Đại học New York Abu Dhabi đã tổ chức Cuộc họp Nhóm chuyên gia vào năm 2022, tập hợp các chuyên gia để thảo luận về việc đo lường tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành. Điều này dẫn đến việc thành lập Cộng đồng Thực hành Đo lường Tỷ lệ Tử vong ở Người trưởng thành ( MAM-CoP ), thúc đẩy sự hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức giữa các chuyên gia trong lĩnh vực này. Những sáng kiến này rất quan trọng để hiểu rõ hơn và theo dõi tỷ lệ tử vong ở người trưởng thành, đảm bảo rằng chúng ta có được tất cả mọi người trong bức tranh và không ai bị bỏ lại phía sau.
Kim Oanh (dịch)
Nguồn: https://www.unescap.org/blog/measuring-adult-mortality-all-deaths-count-even-if-they-are-not-counted#