Chúng ta cũng mong muốn nhà sản xuất các số liệu thống kê xử lý thông tin một cách cẩn thận nhất. Nếu chúng ta hoàn thành một cuộc khảo sát hoặc thông tin về bản thân, gia đình hoặc doanh nghiệp được xử lý để tạo ra số liệu thống kê chính thức, chúng ta muốn có thể tin tưởng rằng danh tính và quyền riêng tư được bảo vệ. Cần có niềm tin rằng thông tin của chúng ta sẽ không bị sử dụng sai mục đích, cũng như không bị rơi vào tay kẻ xấu.
Cả hai loại tin tưởng: tin tưởng vào các số liệu và tin tưởng vào việc xử lý dữ liệu là những khía cạnh thiết yếu của số liệu thống kê chính thức. Để sự tin tưởng đó tồn tại, chúng ta cần có luật bảo vệ cách khai thác, lưu trữ, xử lý, sử dụng và phổ biến dữ liệu. Không chỉ vậy, những luật này cần phải rõ ràng và minh bạch để mọi người có thể hiểu họ đang được bảo vệ như thế nào. Yêu cầu này rất quan trọng vì nó là một trong mười Nguyên tắc cơ bản của Thống kê chính thức, được thiết kế để gói gọn các tính năng cốt lõi nhằm hướng dẫn và xác định số liệu thống kê chính thức.
Hội nghị các nhà thống kê châu Âu (CES) của UNECE hỗ trợ các quốc gia xây dựng luật thống kê, thông qua Luật chung về thống kê chính thức (2016) và Hướng dẫn hiện đại hóa pháp luật thống kê (2019). Khi các nguồn dữ liệu mới và các cách thức mới để sản xuất số liệu thống kê ngày càng trở nên phổ biến, bản chất của các luật và hiệp định thống kê này cũng cần phải phát triển. Luật Thống kê truyền thống quy định các quy trình thực hiện các cuộc điều tra và tổng điều tra không còn đủ. Các hệ thống thống kê hiện đại đang giải phóng tiềm năng của tất cả các loại nguồn dữ liệu, từ hình ảnh vệ tinh đến các mô hình sử dụng dữ liệu mạng xã hội, từ mức tiêu thụ điện đến dữ liệu định vị điện thoại di động. Do đó, các luật và quy định cũng như hướng dẫn do CES cung cấp cần phải tiếp tục phát triển.
Với suy nghĩ này, cuộc họp chuyên gia UNECE / EFTA về Hiện đại hóa pháp luật thống kê đã xác định các lĩnh vực chính cần tập trung: các quy tắc quản lý quyền truy cập vào dữ liệu do tư nhân nắm giữ; đạo đức dữ liệu; quản lý dữ liệu.
Nhiều nguồn dữ liệu trong các hệ thống thống kê hiện đại được lưu giữ riêng tư, không được thu thập thông qua các cuộc điều tra chính thức. Thậm chí không được lưu giữ trong hồ sơ hành chính của chính phủ, mà do các công ty tư nhân thu thập và sở hữu, ví dụ: nhà cung cấp dịch vụ internet, nhà khai thác điện thoại di động, siêu thị và nhà cung cấp năng lượng. Các cơ quan thống kê quốc gia (NSO) không thể chỉ lấy thông tin này và sử dụng nó để tạo ra số liệu thống kê. Có các quy tắc để quản lý truy cập và cách thức có thể làm với thông tin sau khi được truy cập. Luật pháp về dữ liệu do tư nhân nắm giữ không chỉ là giới hạn quyền truy cập mà còn về việc bảo vệ dữ liệu đó để đảm bảo rằng các NSO có thể hoạt động hiệu quả. Tại sao người dân phải hoàn thành nhiều cuộc khảo sát, trong khi thông tin tương tự đã được người khác nắm giữ? Một khuôn khổ pháp lý tốt giúp các NSO sử dụng tối đa các nguồn hiện có này mà không tạo gánh nặng cho người trả lời để yêu cầu cung cấp thông tin mà người khác đã nắm giữ. Nó cũng giúp giảm thiểu những cú sốc không mong muốn, chẳng hạn như một công ty tư nhân đột nhiên bắt đầu tính phí truy cập vào dữ liệu đã được cung cấp miễn phí trước đó hoặc thay đổi bản chất của dữ liệu mà công ty cung cấp để không thể so sánh số liệu thống kê theo thời gian.
Hướng dẫn CES về luật thống kê ban đầu được phát triển cho các quốc gia Đông Âu, Caucasus và Trung Á, nhưng chỉ trong 5 năm, hướng dẫn này đã có ảnh hưởng lớn và nhanh chóng trở thành tiêu chuẩn toàn cầu. Các điều chỉnh theo khu vực của luật chung khu vực UNECE đã được phát triển cho Châu Mỹ Latinh và các nước Ả Rập . Các phần của luật này đã được đưa vào Sổ tay Liên hợp quốc toàn cầu về quản lý và tổ chức hệ thống thống kê quốc gia. Tính đến tháng 11 năm 2021, ít nhất 24 quốc gia từ khắp nơi trên thế giới đã sửa đổi luật thống kê của họ dựa trên các hướng dẫn này, bao gồm các quốc gia ở Châu Phi: Benin, Ethiopia, Seychelles và ở Châu Á ngoài khu vực UNECE, ví dụ Maldives. Một số quốc gia khác dự định sửa đổi luật của họ trong những năm tới.
Mô hình CES đã được sử dụng ở Armenia để hình thành Luật Thống kê chính thức năm 2018, giúp xác định phạm vi, cụ thể hóa cơ chế phối hợp và hình thành các quy tắc xung quanh việc truy cập dữ liệu hành chính, phổ biến số liệu thống kê và duy trì tính bảo mật. Tại Uzbekistan , một luật mới về thống kê chính thức được thông qua vào tháng 8 năm 2021 đáp ứng các khuyến nghị của UNECE và các đối tác. Luật mới vượt ra khỏi cách tiếp cận trước đó và tập trung vào các chủ thể liên quan đến quyền hạn và nhiệm vụ của họ. Luật mới hướng tới một cái nhìn tổng thể về số liệu thống kê chính thức với các điều khoản pháp lý về các chủ đề mà số liệu thống kê sẽ được tạo ra, chất lượng, tính bảo mật và công bố số liệu thống kê.
Khi các luật mới này được đưa vào thực hiện, các quốc gia xác định các lĩnh vực cần hướng dẫn hoặc làm rõ. Làm việc cùng với Cơ quan Thống kê của Liên hợp quốc và nhiều quốc gia đã hiện đại hóa luật thống kê, UNECE đang thu thập kinh nghiệm để giúp hình thành các hướng dẫn thực hiện, điều chỉnh hơn nữa luật và các khuyến nghị trong tương lai.
Phạm Hạnh (dịch)
Nguồn: https://unece.org/media/Statistics/press/362945