Nhóm Chỉ đạo của UNECE về Tổng điều tra dân số và nhà ở, một nhóm gồm 20 chuyên gia đại diện cho 17 quốc gia và tổ chức quốc tế, đã phát hành một nghiên cứu, lằn ranh mới cho các cuộc điều tra sau năm 2020, khám phá những thách thức và cơ hội mới đối với các cuộc tổng điều tra trong khu vực xung quanh năm 2020.
Những tình huống chưa từng có vào năm 2020 là đại dịch COVID-19 toàn cầu đã thúc đẩy sự chuyển đổi về nhu cầu dữ liệu vốn đã được thực hiện. Thời gian chờ đợi một hoặc thậm chí hai năm để công bố dữ liệu điều tra dân số được làm sạch, trong khi đó các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách đã quen với việc cung cấp dữ liệu trong thời gian ngắn.
Thông tin thu thập được thông qua tổng điều tra dân số là nền tảng của nhiều thống kê giúp chúng ta đưa ra các quyết định sáng suốt ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của cuộc sống: gia đình, doanh nghiệp, trường học, bệnh viện, hệ thống giao thông, nông thôn và thành thị.
Điều tra dân số không chỉ là đếm xem có bao nhiêu người sống trong một quốc gia. Thông tin được thu thập trong cuộc tổng điều tra dân số bao gồm độ tuổi, giới tính và các đặc điểm chính khác cho phép các quốc gia vẽ nên bức tranh về nhóm khác nhau, với những nhu cầu khác nhau, được trải rộng trên toàn quốc.
Phù hợp với các Khuyến nghị của UNECE hướng dẫn các quốc gia thu thập thông tin gì và cách thức thu thập thông tin như thế nào, hầu hết các quốc gia tiến hành tổng điều tra toàn bộ mười năm một lần, mặc dù một số tiến hành thường xuyên hơn hoặc ít hơn, và những quốc gia khác, chẳng hạn như Thụy Điển, Phần Lan và Hà Lan đã sử dụng đăng ký dân số để thay thế, cho phép sản xuất liên tục thông tin điều tra dân số mà không yêu cầu thu thập dữ liệu truyền thống. Với mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho việc so sánh quốc tế, hầu hết các cuộc tổng điều tra được tiến hành tại một thời điểm tương tự nhau – chu kỳ hiện tại, được gọi là “chu kỳ 2020”, bao gồm các cuộc tổng điều tra được tiến hành vào năm 2020 hoặc 2021 ở hầu hết các quốc gia UNECE và 2022 ở một số ít quốc gia khác.
Nhưng điều gì sẽ xảy ra sau khi chu kỳ này hoàn thành? Đến năm 2030, thế giới của chúng ta có thể sẽ thay đổi rất lớn. Khả năng thu thập thông tin từ nhiều nguồn, rất nhanh chóng, với sự can thiệp tối thiểu của con người, đang tăng lên mọi lúc. Biết được điều này, người dân có thể tự hỏi tại sao phải dành quá nhiều thời gian và tiền bạc để yêu cầu họ hoàn thành một bảng hỏi. Nếu tất cả thông tin họ cung cấp đã có sẵn ở một nơi khác rồi, câu hỏi đặt ra liệu họ có nên cung cấp lại trong cuộc tổng điều tra dân số không? Và tại sao các chính phủ phải ủy quyền cho các cơ quan thống kê quốc gia và phải chi tới hàng triệu đô la cho một cuộc tổng điều tra như vậy?
Ở một số quốc gia, mức độ tin cậy của công chúng và sự sẵn sàng hoàn thành cuộc điều tra dân số vẫn thấp và đang giảm dần, mặc dù điều này là bắt buộc nhưng vẫn tạo ra một thách thức đáng kể đối với những người cố gắng đưa ra số liệu chính xác; trong khi ở những quốc gia khác, khó có thể tiếp cận những người sống ở các vùng nông thôn hẻo lánh, những người không có địa chỉ cố định hoặc những người di cư thường xuyên và những người có trình độ biết chữ hạn chế, khiến cho việc tìm kiếm và thống kê toàn bộ dân số là một quá trình dài, chậm và tốn kém.
Các phương pháp được sử dụng cho các cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở đã không ngừng phát triển trong những thập kỷ qua để đối phó với những áp lực ngày càng tăng này. Thích ứng với những thay đổi của xã hội và yêu cầu thông tin; tận dụng cơ hội với các nguồn dữ liệu mới hoặc khác nhau như sổ đăng ký và hồ sơ hành chính; và tận dụng những cơ hội do những đổi mới trong công nghệ cho phép mang lại, các cuộc tổng điều tra dân số đã bắt đầu một quá trình chuyển đổi từ cách liệt kê từng nhà theo truyền thống đã phổ biến trong quá khứ. Ý và Israel đang phát triển các phương pháp để lấy dữ liệu điều tra dân số của họ từ các hệ thống đăng ký dân số, trong khi Vương quốc Anh và Canada, những nơi không có đăng ký dân số, đang đầu tư vào cách kết hợp thông tin từ nhiều nguồn dữ liệu hành chính hiện có để sản xuất dữ liệu điều tra dân số.
Các cuộc tổng điều tra truyền thống dựa trên ý tưởng “đồng thời” – có nghĩa là mọi người đều cung cấp thông tin của họ tại một thời điểm hoặc đề cập đến một thời điểm cụ thể, chẳng hạn như 0 giờ của ngày tham chiếu điều tra dân số, để không ai được tính hai lần ở hai nơi cũng như bị bỏ lỡ. Việc sử dụng ngày càng nhiều các nguồn thay thế thay vì đặt câu hỏi trực tiếp có thể làm cho sự đồng thời đó trở nên bất khả thi. Hồ sơ thuế và hồ sơ vượt biên được thu thập cho các mục đích khác ngoài thống kê và có ngày tham chiếu riêng. Thay vì cố gắng điều chỉnh các số liệu theo một ngày tham chiếu chung bằng cách sử dụng các mô hình phức tạp, phân tích mới cho thấy rằng các cuộc tổng điều tra hiện đại có thể làm tốt hơn khi chấp nhận phạm vi ngày tham chiếu và từ bỏ ý tưởng về sự đồng thời.
Các xu hướng gia tăng đối với các mô hình di cư và cư trú xuyên quốc gia, chẳng hạn như các cuộc di cư xuyên biên giới lặp đi lặp lại, làm cho việc điều phối các cuộc tổng điều tra quốc tế trở nên khó khăn hơn và quan trọng hơn, để tránh trùng lặp hoặc bỏ qua các bộ phận dân cư di chuyển thường xuyên giữa các quốc gia. Xu hướng ngày càng tăng đối với việc mọi người có hai hoặc thậm chí nhiều nơi mà họ gọi là nhà dẫn đến một câu hỏi khác về ý tưởng cốt lõi của các cuộc điều tra dân số như chúng ta biết – đó là “nơi ở thường trú”. Phân tích của Nhóm chỉ đạo cho thấy rằng các cuộc điều tra dân số trong tương lai, thay vì cố gắng phát triển các quy tắc phức tạp để xác định địa điểm nào trong số nhiều địa điểm của một người nên được ghi nhận là nơi cư trú thường xuyên của họ, thay vào đó, có thể cần phân bổ mọi người ở nhiều nơi để phản ánh chính xác hơn cách họ phân chia thời gian và việc sử dụng dịch vụ của họ.
Các chủ đề khác được đề cập trong phân tích bao gồm những tiến bộ trong cách đánh giá chất lượng dữ liệu; cải thiện việc sử dụng thông tin không gian địa lý trong tất cả các giai đoạn, từ hoạt động điều tra dân số đến thu thập dữ liệu đến phổ biến kết quả; và chú ý đến các mối quan hệ với công chúng để đảm bảo sự tin tưởng của họ, chẳng hạn như thông báo về các phương pháp được sử dụng để đảm bảo quyền riêng tư và bảo mật.
Với các ví dụ về quốc gia để minh họa cho sự thay đổi về phương pháp và quan điểm, phân tích cho thấy cách thức điều phối quốc tế do UNECE cung cấp có thể hỗ trợ các quốc gia học hỏi lẫn nhau. Một ví dụ từ Ba Lan cho thấy thông tin không gian địa lý đã được tích hợp sâu vào các quy trình điều tra dân số như thế nào, đưa ra quy trình cho những người khác làm theo để tăng hiệu quả và cải thiện tiện ích của kết quả điều tra dân số. Một ví dụ khác, từ Hà Lan, cho thấy thông tin từ một loạt các đăng ký hành chính (dữ liệu được thu thập cho các mục đích hành chính như đăng ký dân số thành phố và bất động sản) có thể được tích hợp và kiểm tra chéo để cung cấp một cuộc điều tra dân số đầy đủ mà không cần phải tiến hành điều tra.
Chúng ta không thể biết tương lai sẽ mang lại điều gì. Nhưng chúng ta có thể nói chắc chắn rằng cả dữ liệu và phương pháp cần đáp ứng những nhu cầu đó sẽ thay đổi. Nhóm chỉ đạo lập luận rằng các cuộc tổng điều tra sẽ vượt qua các giới hạn mới, nhưng tuy nhiên và bất cứ khi nào chúng được tiến hành, các cuộc tổng điều tra sẽ vẫn là cốt lõi của việc ra quyết định sáng suốt cho đến năm 2030 và hơn thế nữa.
Đỗ Ngát (lược dịch)