Vào lúc dịch bệnh bắt đầu bùng phát, các nhà thống kê dịch tễ học phải nhanh chóng cố gắng tính toán: r-không hay R0 – số lượng sinh sản cơ bản của một bệnh. R0 cho chúng ta biết số người trung bình sẽ bị lây nhiễm bệnh bởi một người bị nhiễm bệnh trước khi người đó chết hoặc trở nên khá hơn.
Nếu R0 <1, nhà dịch tễ học có thể yên tâm.
Nếu R0 >1, nguy cơ về một dịch bệnh đã cận kề.
Năm 2014, dịch bệnh do vi rút Ebola (EVD) xảy ra ở Tây Phi có R0 từ 1,71 đến 2,02 (thay đổi theo từng quốc gia) theo bài báo được công bố vào tháng 10 của Đội phản ứng với Ebola thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Christl Donnelly, giáo sư thống kê dịch tễ học ở Đại học Hoàng gia London là một thành viên của Đội phản ứng. Cô có mặt ở Đại học Oxford vào tuần trước để cung cấp những
bài giảng Florence Nightingale, trong đó cô kể về công việc mình đã làm trong dịch bệnh Ebola và sự nghiệp của mình một cách rộng hơn.
Trong cuộc nói chuyện, Donnelly giải thích tầm quan trọng của việc thực hiện các biện pháp kiểm soát để đưa R0 về mức dưới 1 trong bất kỳ dịch bệnh nào. Điều này có thể đạt được bằng nhiều cách khác nhau: điều trị bệnh nhân trong phòng cách ly, thực hiện các chương trình tiêm chủng, hoặc giữ quy định vệ sinh cơ bản.
Nếu không có các biện pháp kiểm soát, hậu quả có thể nghiêm trọng. Bài báo đầu tiên được xuất bản bởi các Đội phản ứng WHO ước tính rằng, nếu không nỗ lực để thay đổi và tăng cường kiểm soát, số người nhiễm Ebola sẽ tăng từ 4.507 trường hợp hiện mắc bệnh vào tháng 9/2014 lên hơn 20.000 trường hợp vào tháng 11/2014.
“Chúng tôi kết luận rằng nếu không có những cải tiến mạnh mẽ trong các biện pháp kiểm soát, số lượng các trường hợp tử vong do EVD gây nên dự kiến sẽ tiếp tục tăng từ hàng trăm đến hàng nghìn người mỗi tuần”, Donnelly giải thích.
Các kết quả phân tích này đã được WHO sử dụng để làm nổi bật sự cần thiết cho các trung tâm điều trị với mặt nạ bảo hộ, khả năng chẩn đoán và các biện pháp khác để làm chậm sự lây lan của bệnh. Nó đã đem lại hiệu quả mong muốn. Một báo cáo theo dõi được công bố ngày 24/12/2014 cho thấy sự tăng trưởng trong các trường hợp đã không nghiêm trọng như dự đoán ban đầu và các can thiệp đã bắt đầu có tác dụng.
Tính đến ngày 15/4/2015, WHO báo cáo tổng số nhiễm khuẩn Ebola là 25.791 (bao gồm 8.380 trường hợp nghi ngờ) ở Guinea, Liberia và Sierra Leone. Hơn 10.600 người đã chết vì căn bệnh này kể từ khi dịch bắt đầu. Mặc dù 21 ngày trước đã có 149 trường hợp mới nhiễm, số liệu của WHO cho thấy sự bùng nổ trong giai đoạn này đã giảm xuống.
Tác động của Ebola là rất lớn, dù Donnelly lưu ý rằng ảnh hưởng của nó không chỉ giới hạn với những người đã trực tiếp bị nhiễm hoặc bị chết. Dịch Ebola bùng phát có thể gián tiếp gây ra nhiều cái chết khác ở Tây Phi như những nỗ lực để giải quyết virus làm gián đoạn chương trình điều trị và phòng ngừa cho những điều khó thực hiện khác trong khu vực, bao gồm cả bệnh sởi – trong lịch sử R0 từ 12 đến 18 và bệnh sốt rét. Trong tháng ba, WHO kêu gọi các chương trình tiêm phòng đại trà bệnh sởi ở các khu vực bị ảnh hưởng bởi Ebola, cũng như lượng phân bổ thuốc chống sốt rét.
Đối với các nhà thống kê dịch tễ như Donnelly, cuộc chiến chống lại căn bệnh chết người vẫn còn tiếp tục.
Thái Học (dịch)
Nguồn: http://www.statslife.org.uk/health-medicine/2209-r-nought-epidemiology-s-vital-statistic