Chỉ số Giá tiêu dùng, hay gọi tắt là CPI, là một chỉ số kinh tế quan trọng ở hầu hết các quốc gia, đưa ra một chỉ báo thống kê về số tiền mà mọi người sẽ cần chi tiêu để duy trì cùng mức tiêu dùng theo thời gian. Từ tháng này sang tháng khác, chỉ số đo lường giá cả của hàng hóa và dịch vụ mà một hộ gia đình thông thường chi tiêu – chẳng hạn như thực phẩm, phương tiện đi lại, quần áo, chăm sóc sức khỏe và các vật dụng gia đình. Sự gia tăng của những mức giá này trong chỉ số, được gọi là lạm phát.
Do việc sử dụng rộng rãi chỉ số CPI như một thước đo lạm phát và để lập chỉ số tiền lương, lương hưu và trợ cấp an sinh xã hội, nên độ tin cậy và tính kịp thời của chỉ số này là rất quan trọng. Nó thường được xuất bản ấn định hàng tháng.
Nhưng khi đại dịch COVID-19 diễn ra vào đầu năm 2020, khả năng của các Cơ quan Thống kê quốc gia (NSO) thu thập thông tin cần thiết để đưa ra chỉ số CPI và tuân thủ ngày phát hành đã bị cản trở nghiêm trọng. Cách phổ biến nhất để thu thập thông tin cần thiết là cử một lực lượng có khi hàng trăm hoặc thậm chí hàng nghìn điều tra viên đến các cửa hàng và đại lý khác để tìm hiểu giá hiện tại của hàng hóa và dịch vụ mà họ cung cấp. Việc giãn cách xã hội và hạn chế đi lại được áp đặt ở nhiều quốc gia đã đặt ra những thách thức chưa từng có, chính xác vào thời điểm mà thế giới đang tìm kiếm các số liệu thống kê để giúp họ hiểu được hậu quả kinh tế của cuộc khủng hoảng.
Việc đóng cửa nhiều cửa hàng bán lẻ đồng nghĩa với việc không thể thu thập được giá từ những cửa hàng này. Trong nhiều trường hợp, việc thu thập giá cả từ những cửa hàng vẫn mở cửa đã bị ngăn cản vì những người thu thập giá không được phép đi lại, phải tuân thủ giãn cách xã hội, hoặc vì những hạn chế trong việc ra vào hoặc phải cách ly trong các cửa hàng. Một số lĩnh vực của nền kinh tế đóng cửa hoàn toàn hoặc bị cắt giảm nghiêm trọng – du lịch hàng không thương mại, giao thông công cộng, thể thao và giải trí, các hoạt động văn hóa và dịch vụ cá nhân như làm tóc và thẩm mỹ viện – vì vậy không thể thu thập thông tin về giá của những sản phẩm và dịch vụ này.
Các nhà sản xuất CPI đã quen với việc xử lý các giá trị bị khuyết thiếu, nhưng sự gia tăng đột ngột về các giá trị khuyết thiếu hoặc không sử dụng được trong các đợt giãn cách xã hội sớm vượt xa bất cứ điều gì được thấy trước đây. Do đó, để đảm bảo việc tổng hợp một chỉ số CPI đáng tin cậy, các NSO phải khám phá các nguồn dữ liệu mới và các cách thu thập giá mới, cũng như phát triển rất nhanh các phương pháp mới để bù đắp cho những quan sát về giá bị thiếu và những thay đổi trong nguồn dữ liệu. Việc giãn cách xã hội cũng tạo ra những thách thức đối với việc phổ biến và truyền thông về CPI, vì người dùng yêu cầu thông tin bổ sung về tác động của việc giãn cách xã hội đối với CPI.
Đáp ứng những nhu cầu cấp thiết này, UNECE đã làm việc với các chuyên gia từ Georgia, Ý, Vương quốc Anh, Hoa Kỳ và Eurostat để đưa ra các khuyến nghị và các phương pháp hay nhất mới nổi để thu thập dữ liệu CPI, phương pháp tính toán và giao tiếp trong điều kiện giãn cách xã hội hiện nay.
Họ phải đối mặt với một số câu hỏi về thuế, chẳng hạn như liệu việc ăn một bữa ăn tại nhà do một nhà hàng giao có nên được đối xử tương đương với một bữa ăn tại nhà hàng có phục vụ bàn hay không; liệu việc theo dõi một lớp tập thể dục trực tuyến có được coi giống như một lớp học trong phòng tập thể dục với vòi hoa sen và phòng thay đồ hay không; liệu mua sắm trực tuyến có đủ tương tự như mua sắm tại một cửa hàng nơi khách hàng có thể yêu cầu hỗ trợ và giải thích hay không. Nhóm chuyên gia cũng đề xuất các kỹ thuật sử dụng các nguồn dữ liệu thay thế như quảng cáo trên báo và danh mục, giá niêm yết trên trang web của các cửa hàng, “thu thập” dữ liệu quy mô lớn từ internet và sử dụng dữ liệu máy quét thanh toán. Nhiều vấn đề trong số này và các kỹ thuật mới đã được xem xét như các phương tiện hiện đại hóa trong việc tổng hợp CPI.
Kinh nghiệm của nhiều quốc gia đã đóng góp cho Hướng dẫn này, được nhiều người sử dụng ngay lập tức và hiện có thể dùng làm cơ sở để phản ứng nhanh chóng với các giai đoạn giãn cách xã hội trong tương lai hoặc các trường hợp ngoại lệ khác. Bài học kinh nghiệm từ các quốc gia hy vọng sẽ cho phép phát triển các hệ thống sản xuất linh hoạt hơn đối với CPI trong tương lai.
Đỗ Ngát (lược dịch)
Nguồn: https://unece.org/media/Statistics/news/359281