Các mô hình dựa trên các nguyên tắc vật lý thống kê có thể cung cấp những hiểu biết hữu ích về cách ngôn ngữ thay đổi thông qua tiếp xúc giữa những người nói các ngôn ngữ khác nhau. Cụ thể, phân tích cho thấy các hình thức ngôn ngữ bất thường có nhiều khả năng bị thay thế bằng những hình thức thông thường hơn theo thời gian.
Lĩnh vực ngôn ngữ học lịch sử khám phá cách ngôn ngữ thay đổi theo thời gian, đặc biệt tập trung vào sự phát triển của âm thanh, ý nghĩa và cấu trúc trong từ và câu. Tuy nhiên, cho đến nay, nó vẫn chưa được nghiên cứu rộng rãi từ quan điểm của vật lý thống kê – sử dụng các mô hình toán học để giải thích các mẫu và hành vi trong các hệ thống phức tạp, đang phát triển.
Thông qua một loạt các mô hình được mô tả trong EPJ B, Jean-Marc Luck tại Đại học Paris-Saclay, cùng với Anita Mehta tại Viện Clarendon ở Oxford, sử dụng vật lý thống kê để chỉ ra cách thức các ngoại lệ đối với các quy tắc ngữ pháp được thiết lập tốt có liên quan đến ảnh hưởng của các ngôn ngữ lân cận.
Theo các nhà ngôn ngữ học, các ngôn ngữ về cơ bản phát triển theo hai cách khác nhau: hoặc thông qua sửa đổi nguồn gốc của chúng trong các ngôn ngữ cổ hơn hoặc bằng cách vay mượn các khía cạnh từ các ngôn ngữ hiện đại khác thông qua tiếp xúc giữa những người nói. Trong nghiên cứu của mình, Luck và Mehta đã rút ra từ các nguyên tắc của vật lý thống kê để phát triển một loạt các mô hình toán học cho phép họ kiểm tra sự phát triển của các cấu trúc một cách chặt chẽ hơn – với sự nhấn mạnh đặc biệt vào các quy tắc chi phối việc chia động từ.
Thông qua các mô hình ‘tĩnh’, bộ đôi này đã thể hiện số lượng tương đối các quy tắc và ngoại lệ đối với cấu trúc ngữ pháp trong các ngôn ngữ; trong khi các mô hình ‘động’, chúng tập trung vào sự xuất hiện của các ngoại lệ đối với các quy tắc này.
Phân tích của Luck và Mehta cho thấy những tồn tại sau những thay đổi này ít có khả năng là chúng chiến thắng như thế nào: nổi lên khi ảnh hưởng của các ngôn ngữ lân cận vượt quá xu hướng ‘chính quy hóa’ của chúng – nơi các mẫu ngôn ngữ bất quy tắc được thay thế bằng các mẫu ngôn ngữ thông thường hơn theo thời gian.
Ví dụ, trong tiếng Anh, các phân từ quá khứ như ‘-ed’ được thêm vào cuối động từ có xu hướng chiếm ưu thế so với các dạng ngôn ngữ khác thường hơn, như ‘-uck’ trong ‘stuck’ hoặc ‘struck’. Những hiểu biết sâu sắc này có thể giúp các nhà ngôn ngữ học hiểu rõ hơn về cách ngôn ngữ phát triển và thậm chí xác định các khía cạnh của ngôn ngữ hiện đại có nhiều khả năng thay đổi trong tương lai.
Bạn đọc có thể tìm hiểu thêm tại: Jean-Marc Luck và cộng sự, Sự phát triển của các dạng ngữ pháp: Một số phương pháp định lượng, Tạp chí Vật lý Châu Âu B (DOI: 10.1140/epjb/s10051-023-00488-0)
*Vật lý thống kê là một ngành trong vật lý học, áp dụng các phương pháp thống kê để giải quyết các bài toán liên quan đến các hệ chứa một số rất lớn những phần tử, có số bậc tự do cao đến mức không thể giải chính xác bằng cách theo dõi từng phần tử, mà phải giả thiết các phần tử có tính hỗn loạn và tuân theo các quy luật thống kê. (Theo Wikipedia)
Nguyễn Quý (dịch)
Nguồn: https://phys.org/news/2023-04-statistical-physics-reveals-languages-evolve.html