(1) “Khoa học mở” là gì?
Việc mở các dữ liệu và tài liệu giúp minh bạch trong nghiên cứu
Khoa học mở là một tập hợp các phương pháp được thiết kế để làm cho các quy trình nghiên cứu khoa học và kết quả nghiên cứu minh bạch hơn, giúp cho những người không tham gia vào nhóm nghiên cứu cũng có thể tiếp cận được. Nó bao gồm việc trực tuyến hóa các tài liệu nghiên cứu, dữ liệu và quy trình phòng thí nghiệm cho bất cứ ai. Nhiều nhà khoa học cũng là những người đề xướng truy cập mở, một phong trào song song liên quan đến việc các bài báo nghiên cứu có thể dễ dàng truy cập mà không mất phí.
(2) Tại sao các nhà nghiên cứu quan tâm đến khoa học mở? Nhằm mục đích giải quyết vấn đề gì?
Một số nghiên cứu gần đây phát hiện ra rằng nhiều kết quả nghiên cứu khoa học đã công bố có thể không đáng tin cậy. Ví dụ, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra, chỉ có khả năng tái tạo khoảng 40% kết quả sinh học về ung thư và một nỗ lực để nhân rộng 100 nghiên cứu tâm lý gần đây cũng chỉ tái tạo thành công gần 50% so với kết quả ban đầu.
Điều này được gọi là “cuộc khủng hoảng khả năng tái sản xuất”, như một động lực thúc đẩy các nhà khoa học tìm kiếm cách để cải thiện kết quả nghiên cứu thực tiễn của họ và tăng độ tin cậy của nghiên cứu. Thực hành khoa học mở là một cách để cải thiện việc này, khi các nhà khoa học chia sẻ tài liệu cơ bản và dữ liệu của họ, các nhà khoa học khác có thể dễ dàng đánh giá và cố gắng nhân rộng chúng.
Ngoài ra, khoa học mở có thể giúp tăng tốc độ phát hiện khoa học mới. Khi các nhà khoa học chia sẻ tài liệu và dữ liệu của họ, các nhà khoa học khác có thể sử dụng và phân tích chúng theo những cách mới, từ đó dẫn tới các khám phá mới. Một số tạp chí đặc biệt dành riêng cho xuất bản các bộ dữ liệu để tái sử dụng (Dữ liệu Khoa học, Tạp chí Dữ liệu Tâm lý học Mở). Một bài báo sau này đã được trích dẫn 17 lần trong vòng ba năm – gần như tất cả những trích dẫn này đại diện cho những khám phá mới, đôi khi về các chủ đề không liên quan đến nghiên cứu ban đầu.
(3) Chờ đợi – khoa học mở nghe giống như cách mà tôi học được ở trường mà khoa học hoạt động. Làm thế này có thể là mới?
Theo nguyên trạng, khoa học được chia sẻ thông qua một cách duy nhất: Các nhà nghiên cứu xuất bản các bài báo tập hợp các phương pháp và kết quả nghiên cứu của mình. Từ khóa ở đây là tóm tắt; để viết một bài báo rõ ràng và ngắn gọn, thông tin về các chi tiết quan trọng có thể được bỏ qua. Các bài báo khoa học được kiểm tra chặt chẽ thông qua quá trình đánh giá ngang hàng, trong đó một biên tập viên và một vài chuyên gia đánh giá chất lượng trước khi xuất bản. Nhưng – có lẽ đáng ngạc nhiên – dữ liệu và tài liệu cơ bản của bài viết hầu như không bao giờ được xem xét lại.
Về mặt lịch sử, điều này có ý nghĩa bởi vì số trang tạp chí có hạn, lưu trữ, chia sẻ tài liệu và dữ liệu rất khó khăn. Nhưng với máy tính và mạng internet, việc thực hành khoa học mở dễ dàng hơn nhiều. Giờ đây để lưu trữ một lượng lớn thông tin trên máy tính cá nhân là rất khả thi, và kho lưu trữ trực tuyến để chia sẻ tài liệu nghiên cứu và dữ liệu đang trở nên phổ biến hơn. Gần đây, một số tạp chí thậm chí bắt đầu yêu cầu hoặc khen thưởng các thực hành khoa học mở như công khai đăng tải các tài liệu và dữ liệu.
Vẫn còn một số khó khăn khi chia sẻ dữ liệu cực kỳ lớn và tài liệu vật lý (như các giải pháp chất lỏng cụ thể mà nhà hoá học có thể sử dụng) và một số nhà khoa học có thể có lý do chính đáng để giữ bí mật thông tin cá nhân (ví dụ bí mật thương mại hoặc thông tin cá nhân của người tham gia nghiên cứu). Nhưng theo thời gian, ngày càng có nhiều nhà khoa học có thể thực hành khoa học mở, và dần dần khoa học sẽ được cải thiện.
Một số xem các phong trào khoa học mở như sự trở lại giá trị cốt lõi của khoa học. Hầu hết các nhà nghiên cứu theo thời gian đều đánh giá tính minh bạch là một thành phần quan trọng trong việc đánh giá sự thật về một tuyên bố. Bây giờ với sự trợ giúp của công nghệ, chia sẻ mọi thứ sẽ dễ dàng hơn rất nhiều.
(4) Tại sao khoa học mở không được mặc định? Những động lực gì thúc đẩy thực hành khoa học mở?
Hai lực lượng chính chống lại việc thông qua các thực hành khoa học mở: Thói quen và cơ cấu phần thưởng. Thứ nhất, hầu hết các nhà nghiên cứu có uy tín đã thực hành khoa học khép kín trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ, và muốn thay đổi thói quen cũ đòi hỏi nhiều nỗ lực và thời gian. Công nghệ đang giúp đẩy nhanh tiến trình áp dụng các thói quen mở, nhưng thay đổi hành vi thì rất khó khăn.
Thứ hai, các nhà khoa học cũng giống như những người khác, có xu hướng lặp lại các hành vi được khen thưởng và tránh những hành vi bị phạt tiền. Các biên tập viên tạp chí có xu hướng ủng hộ các bài báo nghiên cứu với nội dung ngắn gọn và kết quả hoàn toàn rõ ràng. Điều này khiến các nhà nghiên cứu tạo ra các bài báo của mình khỏi bị lỗi, bỏ qua các nghiên cứu “thất bại” không hỗ trợ rõ ràng lý thuyết. Tuy nhiên, dữ liệu thực tế thường lộn xộn, do đó, việc minh bạch có thể mở ra để các nhà nghiên cứu phê bình.
Ngoài ra, một số nhà nghiên cứu sợ bị “đánh cắp” – họ lo lắng ai đó sẽ ăn cắp ý tưởng của họ và xuất bản trước. Hoặc họ sợ rằng sẽ không công bằng khi nhiều người sử dụng dữ liệu chia sẻ hoặc tài liệu mà không cần phải bỏ ra nhiều công sức.
Tóm lại, một số nhà nghiên cứu lo lắng họ sẽ bị trừng phạt cho sự cởi mở của họ và hoài nghi rằng áp dụng thói quen khoa học mở có cần thiết và đáng giá so với sự gia tăng khối lượng công việc khi Chúng tôi tin rằng các nhà khoa học phải tiếp tục phát triển hệ thống để giảm bớt nỗi sợ hãi và khen thưởng cho sự cởi mở.
(5) Tôi không phải là một nhà khoa học; tại sao tôi nên quan tâm?
Khoa học đem lại lợi ích cho mọi người. Nếu bạn đang đọc bài báo này trên máy tính hoặc đã từng được hưởng lợi từ một loại kháng sinh hoặc đã từ bỏ một thói quen xấu theo lời khuyên của một nhà tâm lý, thì bạn là người tiêu dùng của khoa học. Khoa học mở (hay là truy cập mở) có nghĩa là bất cứ ai – bao gồm giáo viên, nhà hoạch định chính sách, nhà báo và những người không phải là các nhà hoa học đều có thể truy cập và đánh giá thông tin nghiên cứu.
Bạn muốn đảm bảo tiền thuế của bạn được chi cho các chính sách và chương trình thực sự hiệu quả? Tiếp cận các bằng chứng nghiên cứu có chất lượng cao là điều quan trọng đối với bạn. Tài liệu mở và dữ liệu mở giúp tái sử dụng các sản phẩm khoa học, tăng giá trị của mỗi đồng tiền thuế đã đầu tư. Nâng cao độ tin cậy và tốc độ của khoa học mang lại lợi ích cho tất cả chúng ta.
Lan Phương (dịch)
Nguồn: https://phys.org/news/2017-05-science.html