Thuế tối thiểu toàn cầu thúc đẩy nhu cầu cải cách hiệp định đầu tư nhanh hơn

Báo cáo của UNCTAD nhấn mạnh sự tương tác giữa các nỗ lực giải quyết tình trạng trốn thuế và bảo vệ đầu tư, đồng thời kêu gọi tăng tốc cải cách để điều chỉnh các hiệp định đầu tư phù hợp với các quy tắc thuế toàn cầu mới

© Shutterstock/asharkyuYantian | Khu thương mại tự do cảng, thành phố Thâm Quyến, Trung Quốc

Trong một bước tiến lớn hướng tới tiêu chuẩn hóa thuế, gần 140 quốc gia đã đồng ý vào cuối năm 2021 về mức thuế tối thiểu toàn cầu là 15% đối với các công ty đa quốc gia lớn – một thỏa thuận mang tính bước ngoặt nhằm ngăn chặn “một cuộc chạy đua giảm thuế xuống đáy” khi các chính phủ cạnh tranh để thu hút các công ty nước ngoài.

Nghiên cứu của UNCTAD cho thấy tại 1/3 khu vực pháp lý về thuế, các biện pháp khuyến khích tài chính dựa trên lợi nhuận cho phép các công ty liên kết đa quốc gia thường trả ít hơn mức này.

Thỏa thuận thuế toàn cầu sẽ nhắm tới các trung tâm đầu tư thu nhập có mức thuế đặc biệt thấp. Ví dụ, theo các quy định mới, một công ty đa quốc gia được hưởng lợi từ thỏa thuận thuế thấp với chính quyền địa phương có thể phải đối mặt với mức thuế cao hơn trong phạm vi quyền hạn của công ty mẹ.

Hamed El-Kady, chuyên gia của UNCTAD về vấn đề này, cho biết: “Sự thay đổi như vậy cho thấy các cải cách thuế toàn cầu tương tác như thế nào với các khuôn khổ đầu tư hiện có”.

Một báo cáo của UNCTAD được công bố vào ngày 23 tháng 11 khám phá những thách thức pháp lý tiềm ẩn theo các hiệp định đầu tư quốc tế (IIA) và khả năng xảy ra tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước khi các quốc gia tuân thủ chế độ thuế tối thiểu toàn cầu mới.

Báo cáo nhấn mạnh sự cần thiết phải đẩy nhanh cải cách IIA để đảm bảo chúng hỗ trợ thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu và các chính sách được quốc tế thống nhất khác về các vấn đề như biến đổi khí hậu và sức khỏe.

Tiềm ẩn xung đột nhưng ‘làn sóng yêu sách’ khó xảy ra

Các khiếu nại liên quan đến thuế chiếm khoảng 15% trong số tất cả các vụ việc giải quyết tranh chấp giữa nhà nước và nhà đầu tư (ISDS) được biết đến rộng rãi đã được đệ trình cho đến nay.

Báo cáo đánh giá 4 tiêu chuẩn IIA có khả năng gây căng thẳng nhất.

• Đối xử công bằng và bình đẳng: Phổ biến trong các IIA cũ hơn và thường được viện dẫn trong các trường hợp ISDS, tính chất rộng rãi của điều khoản này có thể đặt ra những thách thức cho việc thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu, đặc biệt là về ưu đãi thuế ở các đặc khu kinh tế hoặc các chế độ thuế đặc biệt được đàm phán riêng lẻ.
• Điều khoản bao trùm: Điều khoản này đưa các nghĩa vụ của từng quốc gia vào khuôn khổ IIA, dẫn đến sự phức tạp về mặt pháp lý trong các trường hợp ISDS. Mặc dù ít phổ biến hơn trong các IIA mới, nhưng nó vẫn là nguồn tranh chấp tiềm ẩn trong các hiệp định cũ vì nó mở rộng đến các điều khoản đóng băng thuế trong hợp đồng giữa nhà đầu tư và nhà nước.
• Quy tắc không phân biệt đối xử: Bao gồm đối xử quốc gia và đối xử tối huệ quốc, những quy tắc này có thể gây căng thẳng khi các thực thể trong và ngoài phạm vi của các quy tắc được đề xuất thực hiện mức thuế tối thiểu toàn cầu có thể được đối xử khác nhau.
• Điều khoản sung công: Bảo vệ chống lại việc tước quyền sở hữu, điều khoản này coi việc đánh thuế “tịch thu” là cấu thành hành vi tước quyền sở hữu gián tiếp. Tuy nhiên, nhìn chung, mức tối thiểu được thống nhất là 15% khó có thể đạt tới ngưỡng “tước đoạt đáng kể” như yêu cầu chung của các tòa án ISDS.

Báo cáo lưu ý rằng một số tiêu chuẩn thỏa thuận đầu tư quốc tế nhất định có thể ảnh hưởng đến phương pháp thu thuế quốc gia và hiệu quả của thuế tối thiểu toàn cầu.

Báo cáo nói rằng việc rút lại một số ưu đãi thuế nhất định, như những ưu đãi được đàm phán dành cho các đặc khu kinh tế, có thể mâu thuẫn với tiêu chuẩn đối xử công bằng và bình đẳng cũng như điều khoản bao trùm.

Báo cáo cho biết thêm: “Những xung đột có thể nảy sinh tương tự từ cách đối xử khác nhau giữa các đơn vị cấu thành của doanh nghiệp được áp dụng mức thuế tối thiểu và những đơn vị không được áp dụng mức thuế tối thiểu”.

Tuy nhiên, UNCTAD cho rằng “một làn sóng yêu sách” khó có thể xảy ra. Thay vào đó, các công ty đa quốc gia có thể sử dụng các vụ kiện tụng tiềm tàng như một công cụ thương lượng để đạt được các lợi ích khác, chẳng hạn như giảm thuế hải quan hoặc sửa đổi các thỏa thuận chia sẻ sản phẩm.

Cần khẩn trương đẩy nhanh cải cách

Báo cáo nhấn mạnh tính cấp thiết của việc cải cách IIA để hỗ trợ mức thuế tối thiểu toàn cầu.

Nhấn mạnh sự tương tác giữa việc chống trốn thuế và thúc đẩy đầu tư, các nước cần có một công cụ đa phương để xác định rõ hơn cách thức thuế tối thiểu toàn cầu tương tác với IIA.

Trong khi đó, để giảm rủi ro xung đột, báo cáo khuyến nghị các chính phủ đánh giá lại và điều chỉnh các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp để đảm bảo đối xử công bằng cho cả doanh nghiệp nước ngoài và doanh nghiệp trong nước.

Ông El-Kady nói: “Nó không chỉ là đảm bảo sự công bằng mà còn là việc duy trì sự gắn kết giữa các chính sách đầu tư và thuế toàn cầu”.

Bàn Hường (Lược dịch)

Nguồn: https://unctad.org/news/global-minimum-tax-spurs-need-faster-investment-agreement-reforms